مهربانی عروسک‌های مهربان خانم

دختر‌ها چادر سفید گل‌گلی به سر و کیف سجاده به دست، کنار هم نشسته‌اند و آماده شروع جشن تکلیفشان هستند که با آمدن ثنا روی سن، حسابی سر ذوق می‌آیند، بلند می‌شوند و در‌حالی‌که روی پا بند نیستند، برایش دست تکان می‌دهند و با ذوق صدایش می‌زنند.

ثنا هم با آن چشمان درشت قهوه‌ای و صورت گرد تپلی که با روسری قرمز قاب گرفته شده و با مو‌های بلند بافته‌ای که از دو طرف روسری بیرون افتاده است و تا پایین سارافون چهارخانه قرمز و سورمه‌ای‌اش می‌رسد، مثل یک دوست واقعی گرم و صمیمی، صحبت با دختر‌ها را شروع می‌کند؛ جوری که همه محو تماشایش می‌شوند و فراموش می‌کنند او فقط یک عروسک است. در پایان مراسم هم بچه‌ها مشتاقانه برای عکس‌گرفتن با ثنا صف می‌کشند.

پشت پرده این ارتباط قوی و نمایش واقع‌گونه، صدا و دستان هنرمند عروسک‌گردان یعنی مهربان ساسانی، از فعالان فرهنگی محله رده، است که دانش‌آموزان بسیاری با عروسک‌هایش خاطره دارند.

اتفاقی عروسک‌گردان شدم، اما حرفه‌ای ادامه دادم

مهربان ساسانی چهل‌ساله است و دیپلم ادبیات دارد، اما عاشق کار با کودکان و دنیای آن‌هاست. به همین دلیل چهارده‌سال پیش مربی پیش‌دبستانی در فرهنگ‌سرای انقلاب پنج‌تن شد و حدود چهار‌سال بعد هم خیلی اتفاقی در یکی از جشن‌های کودکانه به دنیای عروسک‌گردانی پا گذاشت.

خودش تعریف می‌کند: در محله پنج‌تن، جشنی برای بچه‌ها داشتیم. از یک عروسک‌گردان دعوت کرده بودیم تا در مراسم حضور یابد و برای بچه‌ها برنامه شاد و مفرحی را برگزار کند. آن روز برای عروسک‌گردان اتفاقی رخ داد و نیامد. نمی‌دانم چه اتفاقی افتاد که مسئولان برگزاری جشن از من خواستند جای عروسک‌گردان را پر کنم! من هم برای اینکه کار راه بیفتد و به‌خاطر شادی دل بچه‌ها قبول کردم و مراسم را اجرا کردم.

بعد از پایان کار، ته قلبم از اجرای خودم خوشم آمد. از‌طرفی مسئولان برنامه من را تشویق کردند و گفتند استعداد خوبی دارم و خوب است این حرفه را ادامه بدهم. بعد از آن در دوره‌های مختلف عروسک‌گردانی شرکت کردم. در این مسیر خیلی اذیت شدم. تمرینات سخت و بی‌مکانی و کمبود استاد کلافه‌ام می‌کرد تا اینکه بالاخره توانستم بعد‌از مدت کوتاهی عروسک سفارش دهم و در محله خودمان و محله‌های هم‌جوار و فرهنگ‌سرا‌ها اجراهایم را شروع کنم.

تولد ثنا و سینا

آن‌طور‌که فعال فرهنگی محله رده می‌گوید، دلش نمی‌خواسته عروسک‌هایش مشابه عروسک‌های رایج در بازار باشد؛ به‌همین‌دلیل آن‌ها را با همه جزئیات سفارش می‌داده است تا در عین جذابیت، چهره‌ای واقعی داشته باشند؛ «ابتدا یک عروسک داشتم؛ ثنا که دختری حدود سه‌چهار‌ساله بود، اما بعد سینا هم به‌عنوان عروسک پسر اضافه شد.

سعی کردم برخلاف سنت مرسوم که چهره عروسک‌ها معمولا انیمیشنی طراحی می‌شود، ثنا و سینا طوری طراحی شوند که هم شبیه انسان واقعی باشند تا مخاطب به‌راحتی ارتباط برقرار کند و هم برای همه مراسم قابل استفاده باشند. پوشش هردویشان اسپورت و ساده است و جزئیاتی مثل عینک، دندان، مو‌ی فرفری و... برایشان درنظر گرفته شده است تا بانمک‌تر و جذاب‌تر شوند.»

قصه‌هایی که با عروسک باور شدند

او که هم عروسک‌گردان و هم صداپیشه و مجری برنامه‌هایش است، سابقه همکاری با نهاد‌های مختلف مانند شهرداری، مدارس، صنایع دفاعی، فراجا، حوزه علمیه را در کارنامه خود دارد و کوچک و بزرگ مخاطب اجراهایش هستند. می‌توان گفت مناسبتی نیست که در آن برنامه اجرا نکند.

مهربان ساسانی درباره محتوایی که تولید می‌کند و به کودکان و نوجوانان ارائه می‌دهد، می‌گوید: سعی من بر این بوده است که آموزش‌های شهروندی مثل عبور از خط عابر پیاده، احترام به پدر و مادر و مسائل تربیتی و اخلاقی را از‌طریق عروسک‌گردانی و به‌صورت غیر‌مستقیم به بچه‌ها انتقال دهم؛ آموزش‌هایی که به کودکان ارائه می‌شود، مختص یک محدوده خاص نیست؛ زیرا نکاتی که بیان می‌کنم، مبتلابه همه کودکان است.

استعداد و دغدغه حرف اول را می‌زند

از رمز موفقیت و چرایی شاخص‌بودن کارش که می‌پرسم، پاسخ می‌دهد: نکته مهم در عروسک‌گردانی، دغدغه انتقال مفهوم به مخاطب است که تا مفهومی از دل برنخیزد، بر دل مخاطب هم نمی‌نشیند. همیشه در آموزش‌ها به هنرجویانم تأکید می‌کنم که فکر نکنند عروسک از ابر و پارچه و دکمه تشکیل شده است، بلکه اصل عروسک، آن حس و روحی است که ما به آن می‌دهیم و از این طریق آن را باورپذیر می‌کنیم تا مخاطب با آن راحت ارتباط برقرار کند؛ بنابراین در این حرفه، استعداد و دغدغه حرف اول را می‌زند؛ اگر این‌ها باشد، موفقیت و علاقه و درآمد هم به دنبالش می‌آید.

حرفه‌ای که متولی ندارد

این هنرمند محله رده درباره چالش‌ها و مشکلات حرفه‌اش نیز می‌گوید: مشهد یکی از کانون‌های هنر عروسک‌گردانی است، اما به آن بها داده نمی‌شود؛ متولی ندارد و اصلا شغل حساب نمی‌شود. برخی تازه‌وارد‌ها هم که غیرحرفه‌ای کار می‌کنند، دل نمی‌سوزانند و عروسک‌گردانی را صرفا به‌عنوان راهی برای کسب درآمد انتخاب کرده‌اند و، چون کاری به محتوا و اثرگذاری ندارند، وضعیت را حادتر می‌کنند. حتی در آموزشگاه‌ها هم رشته عروسک‌گردانی نداریم.

مهربان‌خانم تاکنون حدود پنجاه‌نفر را در فرهنگ‌سرا‌های شهر آموزش داده است که پنج‌شش‌نفرشان در حال حاضر شاغل هستند.

او که تا‌کنون تلاش کرده است افرادی را از محله رده برای عروسک‌گردانی تربیت کند، می‌گوید: در محله رده افراد با‌استعداد بسیاری هستند که می‌توانند وارد این حرفه شوند. اما مهم‌ترین موضوع، نبود مکان برای آموزش این افراد است. تاکنون با مساجد مختلفی برای آموزش ارتباط گرفته‌ام، اما سن زیاد بعضی از اعضای هیئت‌امنا و نگاه متفاوتشان باعث شده است با واکنش منفی روبه‌رو شوم.

انتقال مفاهیم تربیتی با عروسک

ناهید معصومی مادر یکی از دختران دهه نودی محله پنج‌تن است که بار‌ها به‌همراه دخترش پای نمایش‌های ثنا نشسته است. او می‌گوید: ثنا شخصیت جذابی برای بچه‌ها دارد. هدی با اینکه شش‌سال دارد، گاهی دلش می‌خواهد در برنامه‌هایی که شخصیت آن ثناست، شرکت کند. ما با پرس‌و‌جو از هم‌محله‌ای‌ها زمان اجرای نمایش را پیدا می‌کنیم و پای برنامه‌های جذاب و دیدنی خانم ساسانی می‌نشینیم. گاهی بچه‌ها از پدر و مادر حرف‌شنوی ندارند، اما حرف‌ها و نکات تربیتی‌ای که ثنا در قالب طنز و قصه بیان می‌کند، در آموزش آن‌ها خیلی مؤثر است.

* این گزارش یکشنبه ۱۹ فروردین‌ماه ۱۴۰۳ در شماره ۵۶۲ شهرآرامحله منطقه ۳ و ۴ چاپ شده است.